Zapalenie trzustki, znane również jako pankreatitis, to poważne schorzenie zapalne dotykające trzustkę – gruczoł znajdujący się za żołądkiem, odpowiedzialny za produkcję enzymów trawiennych oraz hormonów, takich jak insulina i glukagon. Choroba ta może przybierać dwie główne formy: ostrą i przewlekłą, z których każda charakteryzuje się odmiennym przebiegiem i konsekwencjami dla zdrowia. Zrozumienie przyczyn, objawów i dostępnych metod leczenia jest kluczowe dla wczesnego wykrycia i skutecznego zarządzania tą chorobą.

Przyczyny zapalenia trzustki

Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest kamica żółciowa, która może prowadzić do zablokowania przewodu trzustkowego. Inne istotne czynniki ryzyka obejmują nadmierne spożycie alkoholu, które uszkadza komórki trzustki, a także wysoki poziom trójglicerydów we krwi. Rzadsze przyczyny to niektóre leki, urazy brzucha, infekcje wirusowe, choroby autoimmunologiczne, a także zaburzenia metaboliczne. Przewlekłe zapalenie trzustki jest zazwyczaj wynikiem powtarzających się epizodów ostrego zapalenia lub długotrwałego uszkodzenia gruczołu, często związanego z przewlekłym nadużywaniem alkoholu lub mukowiscydozą. Czynniki genetyczne również odgrywają rolę w rozwoju niektórych form przewlekłego zapalenia trzustki.

Objawy zapalenia trzustki

Objawy zapalenia trzustki mogą być bardzo zróżnicowane i zależą od jego postaci. W przypadku ostrego zapalenia trzustki najczęściej występuje nagły, silny ból w nadbrzuszu, który może promieniować do pleców. Ból ten często nasila się po jedzeniu i nie ustępuje mimo przyjmowania leków przeciwbólowych. Towarzyszyć mu mogą nudności, wymioty, gorączka, przyspieszone tętno, a w cięższych przypadkach żółtaczka i spadek ciśnienia krwi. Przewlekłe zapalenie trzustki może objawiać się mniej nasilonym, ale stałym bólem brzucha, który może się nasilać po posiłkach. Charakterystyczne dla tej formy są również problemy trawienne, takie jak biegunki tłuszczowe (steatorrhea), utrata masy ciała, niedożywienie i cukrzyca, wynikająca z uszkodzenia komórek produkujących insulinę.

Diagnostyka zapalenia trzustki

Rozpoznanie zapalenia trzustki opiera się na połączeniu wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego oraz badań dodatkowych. Kluczowe są badania laboratoryjne krwi, które wykazują podwyższone poziomy enzymów trzustkowych – amylazy i lipazy. Poziomy te zazwyczaj znacząco rosną w ostrym zapaleniu trzustki. Dodatkowe badania obejmują badanie moczu, poziomu glukozy we krwi oraz markerów stanu zapalnego, takich jak białko C-reaktywne. W celu oceny stopnia uszkodzenia trzustki i identyfikacji przyczyny stosuje się również badania obrazowe. Ultrasonografia jamy brzusznej jest często pierwszym badaniem, które może uwidocznić powiększoną trzustkę lub obecność kamieni żółciowych. Tomografia komputerowa (TK) jamy brzusznej pozwala na bardziej szczegółową ocenę stanu trzustki, identyfikację ognisk zapalnych, martwicy czy zbiorników płynów. Rezonans magnetyczny (MRI) oraz cholangiopankreatografia rezonansu magnetycznego (MRCP) są również cennymi narzędziami diagnostycznymi, szczególnie w ocenie dróg żółciowych i trzustkowych.

Leczenie zapalenia trzustki

Leczenie zapalenia trzustki zależy od jego postaci i ciężkości. W przypadku ostrego zapalenia trzustki podstawą jest leczenie wspomagające. Obejmuje ono ścisłą głodówkę, nawadnianie dożylne, leczenie przeciwbólowe oraz monitorowanie funkcji życiowych. W niektórych przypadkach konieczne może być żywienie dojelitowe lub pozajelitowe, jeśli głodówka trwa dłużej. Jeśli przyczyną jest kamica żółciowa, może być konieczne wykonanie endoskopowej cholangiopankreatografii wstecznej (ERCP) w celu usunięcia kamieni blokujących przewód żółciowy. W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki leczenie koncentruje się na łagodzeniu objawów, zapobieganiu dalszym uszkodzeniom i leczeniu powikłań. Obejmuje ono przede wszystkim eliminację czynników wywołujących, takich jak alkohol, oraz stosowanie enzymów trzustkowych w celu poprawy trawienia. W przypadku wystąpienia cukrzycy, konieczne jest wdrożenie odpowiedniego leczenia insuliną lub lekami doustnymi. Leczenie bólu jest również kluczowym elementem terapii przewlekłego zapalenia trzustki, a w niektórych przypadkach może wymagać interwencji chirurgicznych lub blokad nerwowych.

Profilaktyka i dieta przy zapaleniu trzustki

Zapobieganie zapaleniu trzustki polega głównie na eliminacji czynników ryzyka. Oznacza to umiarkowane spożycie alkoholu lub całkowitą jego abstynencję, zwłaszcza u osób z predyspozycjami lub historią choroby. Utrzymanie prawidłowej masy ciała i zdrowej diety, bogatej w warzywa, owoce i błonnik, a ubogiej w tłuszcze nasycone i przetworzoną żywność, może pomóc w zapobieganiu kamicy żółciowej oraz utrzymaniu prawidłowego poziomu trójglicerydów. W przypadku stwierdzonej cukrzycy lub hipertriglicerydemii, kluczowe jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących diety i leczenia. Po przebyciu ostrego zapalenia trzustki lub przy przewlekłej postaci choroby, dieta odgrywa niezwykle ważną rolę. Zaleca się spożywanie małych, częstych posiłków, unikanie potraw tłustych, smażonych i ciężkostrawnych. Ważne jest również odpowiednie nawadnianie organizmu. W przypadku niedoborów enzymów trzustkowych, lekarz może zalecić suplementację preparatami zawierającymi lipazę, amylazę i proteazy.